Professional
New member
Perfloroalkil ve polifloroalkil hususlar (PFAS) su geçirmez giysilerde, kozmetik eserlerde, mobilyalarda, leke tutmayan eserlerde ve yangın önleyicilerde de bulunuyor. Kimyasalların hamilelik problemleri, karaciğer hastalığı, kanser ve başka hastalıklarla ilişkili olduğu bilimsel olarak ispatlandı.
Bilim insanları, bu hususların su samurlarının bedenlerindeki yoğunluğunun, etraftaki kirlilik düzeyleri için bir rehber niteliğinde olduğunu söylüyor.
PFAS YA DA ‘SONSUZ KİMYASALLAR’ NEDİR?
1940’ların sonlarından beri kullanılan, perfloroalkiller ve polifloroalkiller olarak isimlendirilen bileşiklere ayrılan PFAS’ın farklı eserlerde 5 binden çok çeşidi bulunuyor. Bunlar mamüllerin suya, yağa ve lekeye güçlü bulunmasına yardımcı oluyor. Tabiatta epey uzun müddet kalabildikleri için “sonsuz kimyasallar” olarak biliniyorlar. Balıkları zehirliyor ve ondan sonrasında hayvanlar ve insanların bedenlerine taşınıyorlar.
Unsurlar, eserlerden sızıp, kanalizasyona ve oradan kanalizasyon arıtma tesislerine girebiliyor. Lakin buradan arıtılmadan çıkıp çevreyi daha geniş bir biçimde kirletebiliyor.
Tarım yerlerinde bulunan PFAS unsurları, çamurlarla birlikte tarlalardan ırmaklara taşınabiliyor. Fabrikalar ve çöp alanları, kimyasalların bulunduğu ve tabiata sızdığı öteki noktalar. PFAS bileşikleri bu yollarla direkt içme suyuna da girebiliyor. Havada bulunuyor ve insan bedeninde kana karışıyor.
ÖLEN TÜM SU SAMURLARININ BÜNYESİNDE PFAS BULUNDU
Araştırmacılar, 2007 ve 2009 yılları içinde meyyit bulunan 50 su samurunu inceledi ve hepsinin bünyesinde PFAS tespit etti. Hayvanların yüzde 80’inin karaciğerinde en az 12 farklı kimyasal tipi vardı. Su Samuru Projesi ismi verilen başka bir müşahede çalışması ise, 2014-2019 yılları içinde ölen hayvanların tümünde iki cins PFAS içerdiğini buldu. Bu iki çeşit de halihazırda kullanması sonlandırılmış PFAS tipleriydi.
Cardiff Üniversitesi’nde doktora öğrencisi ve çalışmanın baş müellifi olan Emily O’Rourke, BBC News’e verdiği demeçte su samurlarının “bekçi” bir çeşit olduğunu ve İngiltere’de tatlı suların “yaygın etraf kirliliğini” yansıttığını söylüyor.
Su samurlarında bulunan kimyasalların konsantrasyonlarının hayvanlara ziyan verecek kadar yüksek olup olmadığı net değil. Hayvanlar sıklıkla yol kazalarında ölmüştü ve bu niçinle kimyasalların sıhhatleri üstündeki kesin tesiri bilinmiyor. O’Rourke, toksik kimyasalların muhtemelen ”öldürücü yan etkiye” sahip olduğunu belirtiyor.
‘YILLAR BOYUNCA TABİATTA OLACAK’
O’Rourke, PFAS’ların “seneler boyunca” tabiatta olacağını belirtiyor ve ekliyor: “Giysileri yıkarken yahut yalnızca lavaboda bir şeyler yıkarken, PFAS’ları kanalizasyona gönderiyoruz. Lakin arıtma sistemleri epeyce eski olduğu için bunları temizleyemiyor. Ayrıyeten kanalizasyon çamurunda da tutuluyorlar.”
O’Rourke, şu anda kullanımda olan 5 binden çok farklı PFAS çeşidi olduğunu söylüyor. Sonsuz kimyasallarla ilgili düzenlemeler bugüne kadar tek tek çeşit bazında yapılıyordu lakin O’Rourke bunların kümeler halinde yapılması gerektiğine inanıyor. Danimarka yakın vakitte fastfood ambalajları üzere, besin ile temas eden kağıtlarda PFAS kullanmasını yasakladı.
Fakat dünya çapında PFAS kısıtlamaları hala sonlu. Geçen Temmuz ayında ABD’nin Maine eyaleti, 2030’dan itibaren geçerli olmak üzere, PFAS içeren mamüllerin satışını yasaklayarak dünyada bir birincisi gerçekleştirdi. Maine’de PFAS’lar bu tarihten itibaren kullanmasının kaçınılmaz olduğu muhakkak tıbbi eserler için kullanılabilecek. Tıpkı periyotta Almanya, Danimarka, Hollanda, Norveç ve İsveç, Avrupa Kimyasallar Ajansı’na (ECHA) PFAS’ı kısıtlama taleplerini resmen bildirdi.
ALTERNATİFLER NELER?
Üreticiler tarafında ise karmaşık bir tablo var. Birtakım üreticiler PFAS kullandıklarının farkında bile değilken kimileri için alternatif bulmak daha kolay olabiliyor. Örneğin dokumacılık kesimindeki birtakım şirketler PFAS içeren materyalleri, plastik lifli giysiler üzere insan sıhhati için nazarance daha yeterli lakin bir daha de gezegen için ziyanlı olan diğer materyallerle değiştiriyor.
OrganoClick isminde İsveçli bir şirket, su geçirmez giysilerde yaygın olarak kullanılan bir PFAS çeşidi olan PTFE’ye (Politetrafloroetilen) alternatif olarak OrganoTex isminde bir materyal üretiyor. Daha epey Teflon olarak bilinen PTFE, DuPont’un 1941’de patentini almasından bu yana epeyce farklı alanlarda kullanıldı.
PTFE hidrofobik olması niçiniyle kumaştaki suyu itiyor; nispeten yüksek ısıya güçlü olduğu ve çok kaygan olduğu için yapışmaz kaplamalarda da kullanılıyor. NASA, PTFE’yi 1960’larda uzay giysilerinde ve ısı kalkanlarında kullanmaya başladı. Lakin OrganoClick’in lideri ve CEO’su Mårten Helberg, montların yağmur geçirmemesi için bu kimyasala sahiden muhtaçlığımız olmadığını savunuyor.
Materyallerinin suya, yağa ve öbür hususlara güçlü bulunmasına muhtaçlık duyan astronotların tersine birçok tüketici, Helberg’in dediği üzere, çoklukla “yağ yağmuruna maruz kalmaz, yalnızca dışarı çıkar.” PTFE ayrıyeten yapışmaz pişirme kaplarında kullanılıyor. Buna alternatif olarak dökme demir, paslanmaz çelik ve seramik yapışmaz tavalar bulunuyor. PFAS kaplı tavalardan daha değerli olabilirler fakat daha uzun müddet dayanmaları ve daha inançlı olmaları onları daha düzgün bir seçenek haline getirebilir.
PFAS alternatiflerini içeren yangın söndürme köpükleri üzere birfazlaca eser yeni kullanım alışkanlıklarını gerektiriyor. Eserlerin PFAS ve öteki kimyasalları içermediğini onaylayan GreenScreen programının yöneticisi Shari Franjevic, “Örneğin havaalanlarında kullanım için PFAS içermeyen eserlere müsaade verilen ülkelerde alternatif eserler satın alınıyor ve kullanıcılar performanstan mutlu kalıyor. Londra Heathrow havalimanı buna bir örnek,” diyor.
“PFAS içermeyen eserler, PFAS içeren eserlerden farklı performans gösterse de, birden fazla durumda kapasitelerinin kâfi olduklarını anlıyoruz.” diyor. Kimyasalların daha inançlı kullanmasını savunan İsveçli bir kar gayesi gütmeyen kuruluş olan ChemSec’in kıdemli kimyasallar ve iş danışmanı Jonatan Kleimark, PFAS çeşitleri hayli farklı hallerde kullanıldığından, bunların yerini alacak hayli sayıda alternatife gereksinim duyulacağını söylüyor. Bunların yerini alacak epey sayıda alternatife muhtaçlık duyulacağını belirtiyor ve ekliyor: “Tüm bu farklı kullanımları keşfetmek için epeyce fazla araştırmaya muhtaçlığımız var.”
Bilim insanları, bu hususların su samurlarının bedenlerindeki yoğunluğunun, etraftaki kirlilik düzeyleri için bir rehber niteliğinde olduğunu söylüyor.
PFAS YA DA ‘SONSUZ KİMYASALLAR’ NEDİR?
1940’ların sonlarından beri kullanılan, perfloroalkiller ve polifloroalkiller olarak isimlendirilen bileşiklere ayrılan PFAS’ın farklı eserlerde 5 binden çok çeşidi bulunuyor. Bunlar mamüllerin suya, yağa ve lekeye güçlü bulunmasına yardımcı oluyor. Tabiatta epey uzun müddet kalabildikleri için “sonsuz kimyasallar” olarak biliniyorlar. Balıkları zehirliyor ve ondan sonrasında hayvanlar ve insanların bedenlerine taşınıyorlar.
Unsurlar, eserlerden sızıp, kanalizasyona ve oradan kanalizasyon arıtma tesislerine girebiliyor. Lakin buradan arıtılmadan çıkıp çevreyi daha geniş bir biçimde kirletebiliyor.
Tarım yerlerinde bulunan PFAS unsurları, çamurlarla birlikte tarlalardan ırmaklara taşınabiliyor. Fabrikalar ve çöp alanları, kimyasalların bulunduğu ve tabiata sızdığı öteki noktalar. PFAS bileşikleri bu yollarla direkt içme suyuna da girebiliyor. Havada bulunuyor ve insan bedeninde kana karışıyor.
ÖLEN TÜM SU SAMURLARININ BÜNYESİNDE PFAS BULUNDU
Araştırmacılar, 2007 ve 2009 yılları içinde meyyit bulunan 50 su samurunu inceledi ve hepsinin bünyesinde PFAS tespit etti. Hayvanların yüzde 80’inin karaciğerinde en az 12 farklı kimyasal tipi vardı. Su Samuru Projesi ismi verilen başka bir müşahede çalışması ise, 2014-2019 yılları içinde ölen hayvanların tümünde iki cins PFAS içerdiğini buldu. Bu iki çeşit de halihazırda kullanması sonlandırılmış PFAS tipleriydi.
Cardiff Üniversitesi’nde doktora öğrencisi ve çalışmanın baş müellifi olan Emily O’Rourke, BBC News’e verdiği demeçte su samurlarının “bekçi” bir çeşit olduğunu ve İngiltere’de tatlı suların “yaygın etraf kirliliğini” yansıttığını söylüyor.
Su samurlarında bulunan kimyasalların konsantrasyonlarının hayvanlara ziyan verecek kadar yüksek olup olmadığı net değil. Hayvanlar sıklıkla yol kazalarında ölmüştü ve bu niçinle kimyasalların sıhhatleri üstündeki kesin tesiri bilinmiyor. O’Rourke, toksik kimyasalların muhtemelen ”öldürücü yan etkiye” sahip olduğunu belirtiyor.
‘YILLAR BOYUNCA TABİATTA OLACAK’
O’Rourke, PFAS’ların “seneler boyunca” tabiatta olacağını belirtiyor ve ekliyor: “Giysileri yıkarken yahut yalnızca lavaboda bir şeyler yıkarken, PFAS’ları kanalizasyona gönderiyoruz. Lakin arıtma sistemleri epeyce eski olduğu için bunları temizleyemiyor. Ayrıyeten kanalizasyon çamurunda da tutuluyorlar.”
O’Rourke, şu anda kullanımda olan 5 binden çok farklı PFAS çeşidi olduğunu söylüyor. Sonsuz kimyasallarla ilgili düzenlemeler bugüne kadar tek tek çeşit bazında yapılıyordu lakin O’Rourke bunların kümeler halinde yapılması gerektiğine inanıyor. Danimarka yakın vakitte fastfood ambalajları üzere, besin ile temas eden kağıtlarda PFAS kullanmasını yasakladı.
Fakat dünya çapında PFAS kısıtlamaları hala sonlu. Geçen Temmuz ayında ABD’nin Maine eyaleti, 2030’dan itibaren geçerli olmak üzere, PFAS içeren mamüllerin satışını yasaklayarak dünyada bir birincisi gerçekleştirdi. Maine’de PFAS’lar bu tarihten itibaren kullanmasının kaçınılmaz olduğu muhakkak tıbbi eserler için kullanılabilecek. Tıpkı periyotta Almanya, Danimarka, Hollanda, Norveç ve İsveç, Avrupa Kimyasallar Ajansı’na (ECHA) PFAS’ı kısıtlama taleplerini resmen bildirdi.
ALTERNATİFLER NELER?
Üreticiler tarafında ise karmaşık bir tablo var. Birtakım üreticiler PFAS kullandıklarının farkında bile değilken kimileri için alternatif bulmak daha kolay olabiliyor. Örneğin dokumacılık kesimindeki birtakım şirketler PFAS içeren materyalleri, plastik lifli giysiler üzere insan sıhhati için nazarance daha yeterli lakin bir daha de gezegen için ziyanlı olan diğer materyallerle değiştiriyor.
OrganoClick isminde İsveçli bir şirket, su geçirmez giysilerde yaygın olarak kullanılan bir PFAS çeşidi olan PTFE’ye (Politetrafloroetilen) alternatif olarak OrganoTex isminde bir materyal üretiyor. Daha epey Teflon olarak bilinen PTFE, DuPont’un 1941’de patentini almasından bu yana epeyce farklı alanlarda kullanıldı.
PTFE hidrofobik olması niçiniyle kumaştaki suyu itiyor; nispeten yüksek ısıya güçlü olduğu ve çok kaygan olduğu için yapışmaz kaplamalarda da kullanılıyor. NASA, PTFE’yi 1960’larda uzay giysilerinde ve ısı kalkanlarında kullanmaya başladı. Lakin OrganoClick’in lideri ve CEO’su Mårten Helberg, montların yağmur geçirmemesi için bu kimyasala sahiden muhtaçlığımız olmadığını savunuyor.
Materyallerinin suya, yağa ve öbür hususlara güçlü bulunmasına muhtaçlık duyan astronotların tersine birçok tüketici, Helberg’in dediği üzere, çoklukla “yağ yağmuruna maruz kalmaz, yalnızca dışarı çıkar.” PTFE ayrıyeten yapışmaz pişirme kaplarında kullanılıyor. Buna alternatif olarak dökme demir, paslanmaz çelik ve seramik yapışmaz tavalar bulunuyor. PFAS kaplı tavalardan daha değerli olabilirler fakat daha uzun müddet dayanmaları ve daha inançlı olmaları onları daha düzgün bir seçenek haline getirebilir.
PFAS alternatiflerini içeren yangın söndürme köpükleri üzere birfazlaca eser yeni kullanım alışkanlıklarını gerektiriyor. Eserlerin PFAS ve öteki kimyasalları içermediğini onaylayan GreenScreen programının yöneticisi Shari Franjevic, “Örneğin havaalanlarında kullanım için PFAS içermeyen eserlere müsaade verilen ülkelerde alternatif eserler satın alınıyor ve kullanıcılar performanstan mutlu kalıyor. Londra Heathrow havalimanı buna bir örnek,” diyor.
“PFAS içermeyen eserler, PFAS içeren eserlerden farklı performans gösterse de, birden fazla durumda kapasitelerinin kâfi olduklarını anlıyoruz.” diyor. Kimyasalların daha inançlı kullanmasını savunan İsveçli bir kar gayesi gütmeyen kuruluş olan ChemSec’in kıdemli kimyasallar ve iş danışmanı Jonatan Kleimark, PFAS çeşitleri hayli farklı hallerde kullanıldığından, bunların yerini alacak hayli sayıda alternatife gereksinim duyulacağını söylüyor. Bunların yerini alacak epey sayıda alternatife muhtaçlık duyulacağını belirtiyor ve ekliyor: “Tüm bu farklı kullanımları keşfetmek için epeyce fazla araştırmaya muhtaçlığımız var.”